28 november 2023
PsyGlobal, een boekje open over: Veranderingen in de mentale gezondheidszorg in Oekraïne
Zoals in het vorige artikel vermeld, is de mentale gezondheid van Oekraïners steeds meer een prioriteit aan het worden. Dit was al zo voordat de oorlog uitbrak. We zien daarom veel recente veranderingen, als we inzoomen op het systeem van geestelijke gezondheidszorg in Oekraïne. Door deze veranderingen begint het GGZ systeem van Oekraïne steeds meer op het Nederlandse (of Europese) systeem te lijken. Verschillen zijn er echter ook nog steeds. In dit artikel delen we de belangrijkste overeenkomsten en verschillen.
Verandering is nodig
Geestelijke gezondheidszorg staat al sinds 2014 hoog op de politieke agenda in Oekraïne. Men is het er over eens dat het gecentraliseerde systeem dat is overgenomen uit de Sovjet-tijd niet toereikend is en moet veranderen. De focus op psychiatrie, en daarmee op enkel de zware gevallen, is inefficiënt en veel te duur. Bovendien is er veel corruptie in de zorg en zijn er grote verschillen in toegankelijkheid.
Verandering is ingezet, maar meestal nog niet afgerond. Niet in de laatste plaats omdat Oekraïne steeds te maken krijgt met andere prioriteiten. Denk daarbij aan de Russische inval in Oost-Oekraïne in 2014, de Covid pandemie, en natuurlijk de huidige oorlogssituatie. Vooral de oorlog heeft ervoor gezorgd dat de landelijke hervormingen veelal zijn gestaakt. De fysieke vernietiging van ziekenhuizen en apotheken, de ontwrichting van de toeleveringsketen en de uitputting van gezondheidspersoneel hebben een enorme weerslag op het volledige zorgsysteem in Oekraïne.
Overeenkomsten met Nederland en Europa
In september 2014 ondertekent Oekraïne een associatieovereenkomst met de Europese Unie (EU). Deze overeenkomst beoogt nauwere economische en politieke samenwerking tussen Oekraïne en de EU. De associatieovereenkomst vereist hervormingen op het gebied van rechtspraak, economie en politiek. Een belangrijk onderdeel van deze associatieovereenkomst, in de context van dit artikel, zijn hervormingen in het systeem van geestelijke gezondheidszorg. Door de focus te verleggen naar eerstelijnszorg en preventie moet Oekraïne meer gaan lijken op de norm die geldt binnen de rest van de EU. Dat heeft onder andere geleid tot:
-
- De introductie van een door de staat gefinancierd gezondheidszorgstelsel en de toename van autonomie voor medische instellingen
-
- Een verandering in het systeem van verwijzing en diagnostiek. Voorheen was de district-psychiater verantwoordelijk voor het inventariseren van de behoefte van een patiënt, het stellen van de diagnose, het maken van een behandelplan en een eventuele doorverwijzing naar ziekenhuis of dagkliniek. Na intensieve training kunnen nu ook huisartsen en verplegers mentale gezondheidsbehoeften herkennen, eventueel zelf behandelen, of de patiënt doorverwijzen naar een psychiater of psycholoog. Vooral in rurale gebieden is dit erg waardevol. De fysieke afstand en financiële beperkingen kunnen de toegang tot (reguliere) geestelijke gezondheidszorg belemmeren. Bovendien heerst er in deze gebieden vaak een (groter) stigma als het gaat om geestelijke gezondheid. Mensen willen liever niet geassocieerd worden met bijvoorbeeld een bezoek aan een psycholoog of psychiater.
-
- De introductie van een nationale database. Het Oekraïense ministerie van volksgezondheid geeft op haar website aan: “Een kwalitatieve verandering kan niet worden doorgevoerd zonder een grondig begrip van de huidige situatie of betrouwbare feedback. De beschikbaarheid van nauwkeurige statistieken, betrouwbare gegevens en effectieve monitor- en controlesystemen zijn essentieel [..] Dit zal ook de systeembeheerders in staat stellen om geïnformeerde beslissingen te nemen, tijdig te reageren, crises te voorkomen en ervoor te zorgen dat middelen rationeel worden gebruikt.”
Een andere belangrijke hervorming in de context van dit artikel is die van het onderwijs. Het onderwijsstelsel is gemoderniseerd, met als doel het meer in lijn te brengen met Europese normen en standaarden. Dit heeft bijvoorbeeld geleid tot een opleiding Psychologie die veel meer overeenkomt met de opleiding zoals wij die kennen.
Verschillen met Nederland en Europa
Verandering is ingezet, maar – zoals gezegd – nog niet afgerond. Tot op heden zijn er nog altijd significante verschillen tussen Oekraïne en de norm in de Europese Unie. Een aantal voorbeelden:
-
- Ondanks geplande veranderingen wordt nog altijd 89% van het totale budget voor mentale gezondheidszorg uitgegeven aan psychiatrische klinieken. In het huidige systeem worden de budgetten per instelling bepaald op basis van het aantal gevulde bedden. Dit geeft klinieken een incentive om patiënten met lange en kostbare behandeltrajecten zo lang mogelijk opgenomen te houden. Treffend is de uitkomst van een onderzoek uit 2021, waarbij 75 procent van de volwassen Oekraïense respondenten “het ermee eens was dat psychiatrische ziekenhuizen meer op gevangenissen lijken dan plaatsen waar geesteszieken kunnen worden verzorgd.” Een schrijnend voorbeeld hiervan is te lezen in dit artikel van de New Internationalist.
-
- De rol van de samenleving in het systeem van geestelijke gezondheidszorg is nog beperkt. De veranderende rol van huisartsen en verplegers (zie hierboven, punt 2) is een hele grote stap, maar er is ook een belangrijke rol voor leraren, de politie, jongerenwerkers en vrijwilligers weggelegd. Zij zijn bekend met de culturele en sociale context van de gemeenschap, kennen het stigma en de schaamte en kunnen op een meer effectieve en cultuur relevante manier ondersteuning bieden. Dat varieert van een luisterend oor, het verstrekken van informatie over geestelijke gezondheid, het herkennen van mogelijke problemen en het indien nodig doorverwijzen naar professionele hulpverleners. Als de gemeenschap al een rol speelt in dit proces, is het vooral in grote steden.
-
- De focus op evidence-based technieken is er pas sinds kort en wordt nog niet nationaal omarmd. Het niet gebruiken van evidence-based technieken leidt tot inefficiënte behandelingen en bovenal tot een inefficiënte inzet van het toch al lage budget voor ambulante geestelijke gezondheidszorg. Vooral de jongere generatie Oekraïense psychologen erkent in toenemende mate de meerwaarde van evidence-based technieken. De groeiende vraag naar training op dit gebied heeft geresulteerd in een stijging van het aantal beschikbare trainingsmogelijkheden. Desondanks blijft het aanbod beperkt, is het van wisselende kwaliteit en erg kostbaar. Veel Oekraïense psychologen kiezen er daarom voor om trainingen te volgen bij buitenlandse professionals. Een keuze die, dankzij moderne technologieën, steeds toegankelijker wordt. Op deze wijze vindt een waardevolle overdracht van Europees intellectueel kapitaal naar Oekraïense professionals plaats.
De toekomst
Grote hervormingen van het Oekraïense systeem van geestelijke gezondheidszorg zijn nodig, maar kosten veel geld en tijd. Herallocatie van het huidige budget voor geestelijke gezondheidszorg is een belangrijke stap. Maar zolang Oekraïne in de huidige oorlogssituatie verkeert, zullen er logischerwijs weinig hervormingen plaatsvinden. De focus ligt nu eerst op overleven. Naar de toekomst kijken is voor de toekomst.
Een belangrijke rol voor PsyGlobal
PsyGlobal biedt de Oekraïense psychologen die op dit moment in Nederland verblijven de mogelijkheid om diverse evidence-based trainingen te volgen. Recent heeft de tweede groep psychologen een 30-urige CBT-opleiding afgerond. Op deze manier maken we de psychologen niet alleen beter inzetbaar in de Nederlandse GGZ. Ze gaan op termijn ook met waardevolle kennis op zak terug naar Oekraïne.
Dit is deel 2 in het drieluik over mentale gezondheidszorg in Oekraïne. Hier kunt u deel één lezen. Binnenkort verschijnt ook deel 3. In het laatste deel van deze reeks gaan we dieper in op de verschillen en overeenkomsten tussen Nederlandse en Oekraïense GGZ-professionals
Bronnen:
https://www.csis.org/analysis/investing-mental-health-will-be-critical-ukraines-economic-future
https://en.moz.gov.ua/article/news/health-reform-2019-our-aims-and-aspirations
https://www.msf.ie/article/ukraine-conflict-affected-areas-struggle-access-mental-healthcare