21 december 2023
PsyGlobal, een boekje open over: De Oekraïense psycholoog; professionaliteit en persoonlijkheid
In de vorige twee artikelen gingen we dieper in op de geestelijke gezondheid en de geestelijke gezondheidszorg in Oekraïne. Daarnaast spraken we over belangrijke veranderingen, en op welke manier het systeem in meer of mindere mate op het Nederlandse systeem lijkt of is gaan lijken.
Dit is deel 3 van de reeks: De Oekraïense psycholoog; professionaliteit en persoonlijkheid.
Psychiatrie versus Psychologie
Het Oekraïense systeem van geestelijke gezondheidszorg leunt sterk op psychiatrische zorg. Jarenlang was het beroep van psycholoog niet of nauwelijks zichtbaar. Toen Rusland in 2014 Oekraïne binnenviel en het land te maken kreeg met 1,5 miljoen ontheemden en grote aantallen getraumatiseerde oorlogsveteranen, werd het vak van psycholoog in een razend tempo relevant. Dit leidde tot een snelle invoering van bepaalde standaarden op het gebied van onderwijs, behandelingen en zorg, ook doordat er veel hulp kwam van buitenlandse professionals.
Behalve deze situatiegedreven relevantie heeft de toenemende globalisering ervoor gezorgd dat vooral de jongere generatie Oekraïners minder baat denkt te hebben bij de medische benadering van psychische problemen. Zij zoeken naar goede psychologen en passeren in dat proces de psychiater. Het publieke systeem in Oekraïne is echter nog altijd ingericht met de psychiater als middelpunt. Als men die wil omzeilen komt men al snel terecht in de private sector.
Privé of publiek
Als je in Oekraïne start met de universitaire opleiding tot psycholoog maak je al snel de keuze of je in de publieke of in de privé sector wil werken. In de privésector is meer geld te verdienen, maar er hangt een bepaalde status aan het werken in een (publiek) psychiatrisch ziekenhuis. Als je als psychologie student aanspraak wil maken op een studiebeurs is het bovendien noodzakelijk om na je studie minimaal drie jaar voor de overheid te werken.
Het is niet makkelijk om een baan te vinden binnen de publieke gezondheidszorg. Voor dit artikel spraken we met Yeva Kardash, een klinisch psychologe uit Oekraïne die op dit moment in Nederland verblijft. Ze vertelt: “Je moet goede connecties hebben of geld betalen, het systeem is erg corrupt.” Als het dan lukt om aan de slag te gaan binnen de publieke sector is dit volgens Yeva wel heel veel waard. “Privé psychologen in Oekraïne zien nooit wat wij zien in de ziekenhuizen. Het zijn veel heftigere en meer diverse casussen.” Daarnaast is het voor psychologen in de publieke sector noodzakelijk om elke drie jaar opnieuw examens te doen en elke vijf jaar opnieuw je diploma’s te valideren. Zo blijf je jezelf continu uitdagen.
De meeste privé-psychologen doen dat ook, maar dat moeten ze zelf initiëren en betalen. Dat kan een drempel zijn. Dit betekent overigens niet dat privé-psychologen alleen relatietherapie geven of cliënten leren hoe om te gaan met stress. Ook met zwaardere problematieken gaan mensen steeds vaker naar een privé-kliniek. Yeva verklaart: “Een psychiatrisch ziekenhuis is geen gezellige plek, mensen zijn oprecht bang om erheen te gaan.”
Veel psychologen verlaten de publieke sector na een aantal jaren en gaan dan binnen de privé gezondheidszorg werken, of doen beide tegelijkertijd, om hun salaris aan te vullen.
De opleiding tot psycholoog
Psychologie is een populaire studie in Nederland, en ook in Oekraïne. Dat is niet altijd zo geweest. Rond het jaar 1990 was het aantal psychologiestudenten in Oekraïne extreem laag, maar door de veranderingen hierboven beschreven nam ook het aantal studenten toe.
In Oekraïne kun je je psychologie diploma op twee manieren behalen: ofwel door middel van een vierjarige bachelor (bakalavr) gevolgd door een een- tot anderhalf jarige master (magister). Ofwel door middel van een soort pre-masterconstructie, waarbij je vanuit een andere studie, via een tussenjaar, alsnog instroomt in de master. Dit laatste traject duurt gemiddeld twee jaar. Na het behalen van je master kun je in Oekraïne doorstromen naar een ‘aspirantura’, een onderzoeks PhD, en eventueel daarna nog naar een doctoraat.
De laatste jaren is er veel nadruk gelegd op het overdragen van intellectueel (Europees) kapitaal. Dat begon tijdens de Russische inval in 2014. Oekraïense psychologen ontvingen toen aanzienlijke ondersteuning van professionals uit de Verenigde Staten en Israël, met name op het gebied van oorlogstrauma. Ook de WHO is actief betrokken bij de Oekraïense geestelijke gezondheidszorg. Het blijft echter zo dat wij, in het Westen, meer en sneller toegang hebben tot de laatste kennis en technieken op het gebied van mentale gezondheid. PsyGlobal neemt een actieve rol op zich om de Oekraïense psychologen die op dit moment in Nederland verblijven te voorzien van belangrijke trainingen en cursussen. Zo zijn deze psychologen niet alleen beter inzetbaar in Nederland, maar uiteindelijk ook weer in Oekraïne.
Verschillen en overeenkomsten in het werkveld
Er zijn veel overeenkomsten tussen Nederlandse en Oekraïense psychologen. Dat begint met het type persoon: zowel Nederlandse als Oekraïense psychologen hebben een sterke wil om mensen te helpen. Daarnaast hebben ze een sterke wil om zich te blijven ontwikkelen. De vraag naar goede cursussen en trainingen op het gebied van bijvoorbeeld CBT is de laatste jaren enorm gestegen.
Ten derde werken zowel Oekraïense als Nederlandse psychologen volgens een ethische code, waarin onder andere het recht op privacy, het principe van competentie en de toegevoegde waarde van supervisie worden benadrukt.
Belangrijke verschillen om in de samenwerking met Oekraïense psychologen rekening te houden zijn, onder andere:
- Hiërarchische verschillen: In een Oekraïens psychiatrisch ziekenhuis staat de psycholoog op gelijke hoogte met de psychiater en andere professionals. Er is veel overleg, maar geen regiebehandelaar die uiteindelijk de beslissingen neemt. Binnen privéklinieken werkt een psycholoog volledig onafhankelijk. Binnen het Nederlandse systeem kan het wellicht tot enige frictie leiden dat een basispsycholoog niet volledig onafhankelijk kan werken maar rekening moet houden met de supervisor, de directie en verschillende stakeholders (zoals gemeente, verzekeraars en toezichthouders).
- Registratie en protocollen: omdat er zowel in overheidsinstellingen als in privé klinieken geen zorgverzekering betrokken is, zijn Oekraïense psychologen veel minder gewend om zaken gestructureerd te registreren en om zich aan hele strikte protocollen te houden. Ze zijn wat dat betreft wat flexibeler in bijvoorbeeld de tijd die ze aan een cliënt besteden, of de behandeltechniek die ze inzetten. Ze houden uiteraard hun eigen administratie bij, maar dat is lang niet zo uitgebreid als we hier in Nederland gewend zijn. Daar komt bij dat een registratiesysteem in het Nederlands – een taal die ze meestal niet of nauwelijks begrijpen – als een enorme barrière kan voelen.
- Marktwerking: omdat een groot deel van de psychologen binnen de privé sector werkzaam is, is marktwerking cruciaal voor Oekraïense psychologen. Zeker in kleinere steden of in rurale gebieden, waar de vraag kleiner is, zullen enkel de beste psychologen een klantenkring kunnen opbouwen.
Algemene verschillen en overeenkomsten in persoonlijkheid
Naast beroepsspecifieke verschillen zijn er ook algemene verschillen en overeenkomsten tussen Nederlanders en Oekraïeners: Respect is voor zowel Nederlanders en Oekraïners belangrijk. Daarbij hebben beide landen een cultuur van no-nonsense en hard werken. Belangrijke verschillen zijn er echter ook.
- High context versus low context: Nederlanders zeggen wat ze denken, ongeacht het publiek of de omstandigheden. De boodschap wordt niet anders verpakt voor een ander publiek. Dat is low-context. Oekraïners houden meer rekening met de omstandigheden. Als hun baas er bijvoorbeeld bij is, kan het zijn dat ze hun verhaal aanpassen, of iets weglaten. Deze high context cultuur is een overblijfsel uit de Sovjet tijd; het was destijds slim om twee keer na te denken voor je iets zei, om niet je baan – of je leven – te verliezen. De jongere generatie probeert deze manier van denken van zich af te schudden, zij zijn over het algemeen wat directer.
- Afwijzen en nogmaals vragen: Het is in de Oekraïense cultuur onbeleefd om direct ‘ja’ te zeggen als iemand je iets vraagt of aanbiedt. Men is gewend om eerst af te wijzen, in de verwachting dat het nog een of meerdere keren wordt gevraagd.
- Oekraïners glimlachen minder. Dat komt niet omdat ze ontevreden of ongelukkig zijn, het is gewoon minder gebruikelijk.
- Low trust versus high trust: Nederland is een high trust society. We hebben redelijk veel vertrouwen in elkaar, en bijvoorbeeld in de overheid. Wij kijken naar wat iemand kan voordat we diegene een belangrijke rol of taak toevertrouwen. Oekraïners zijn wat meer wantrouwend ten opzichte van derden. Zij kijken meer naar de relatie die ze hebben met iemand en baseren daar hun keuze op.
- Tegenovergesteld uitleggen: Nederlanders hanteren de ‘journalistieke’ manier van uitleggen. We vertellen eerst onze conclusie en daarna de argumenten. In Oekraïne gebeurt dit precies andersom. Op school leer je om eerst uit te leggen hoe een analyse is gedaan, en pas daarna vertel je de conclusie.
- Een flexibele interpretatie van tijd. Daar hoeven we waarschijnlijk niets aan toe te voegen… 😉
Bronnen:
https://www.bps.org.uk/psychologist/psychology-ukraine
https://www.scirp.org/pdf/psych_2022031515523412.pdf
https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/10508422.2022.2152030?scroll=top&needAccess=true