Sinds 1 mei 2023 werkt de Oekraïense Julia Samsonova als basispsycholoog bij GGZ-instelling BOEI in Limburg. Ze werkt daar onder supervisie van Corma Poelen, GZ-psychologe. Een half jaar na de start van deze samenwerking halen we samen met Corma het net op. Hoe gaat het? Waar is ze tegenaan gelopen? En wat wil ze andere GGZ-instellingen meegeven?

 

Corma Poelen werkt nu twee jaar bij BOEI-Limburg als GZ-psychologe. Voor haar verhuizing naar Limburg werkte Corma onder andere in Amsterdam bij het Zwerfjongeren team, een outreachend team voor dak- en thuisloze jongeren. Ze vindt het leuk om

te werken met specifieke doelgroepen en andere culturen. Ook binnen BOEI-Limburg wordt ze regelmatig benaderd om aan bijzondere projecten mee te werken. Een voorbeeld daarvan is de samenwerking met Julia.

 

Na het uitbreken van de oorlog in Oekraïne worden er op verschillende plekken in Limburg opvanglocaties voor Oekraïense ontheemden geopend. Al snel komt er een aanmelding van een Oekraïens gezin binnen bij BOEI-Limburg. De intake verloopt moeizaam, het is lastig om elkaar te begrijpen. PsyGlobal biedt de mogelijkheid om een Oekraïense psycholoog in te zetten. Dat wordt Julia.

Twijfels

Corma geeft toe dat ze in het begin best wat twijfels had over de samenwerking. Julia heeft bijvoorbeeld geen SKJ-registratie, en Corma is verantwoordelijk voor de zorg die Julia geeft en de begeleiding die Julia ontvangt. Kan dat dan wel? Bovendien, zou Julia hetzelfde werken als Corma? Hetzelfde denken? Wat was haar kennis en kunde? Kon ze haar vertrouwen? Logische gedachtes bij elke nieuwe collega waar je zo nauw mee gaat samenwerken, maar toch lastiger als de taal en cultuur ook nog eens anders is.

Al snel blijken deze twijfels nergens voor nodig. Corma: “Julia is heel open. Het voelt alsof ze mij alles vertelt wat ik ook denk dat belangrijk is. En ze komt regelmatig dingen checken, dat geeft vertrouwen.”

Een flow in de samenwerking

Behalve elkaar leren kennen en vertrouwen, is het ook even zoeken naar een fijne manier van samenwerken. Hoe pak je het aan met registraties, verslaglegging, diagnostiek? Volgens Corma duurt het wel een maand of drie voordat je daar lekker in zit.

In het begin moet je elkaar eigenlijk wel regelmatig zien. Je moet elkaar, en elkaars manier van werken leren kennen. Nu spreken Corma en Julia elkaar elke week op een vast moment. Daarnaast kan Julia op indicatie deelnemen aan het tweewekelijkse teamoverleg over casuïstiek. Dat is niet alleen fijn voor Julia op professioneel vlak, maar zo gaat ze zich ook steeds meer onderdeel van het team voelen.

Verschillen met Oekraïne

Corma was heel benieuwd naar de manier waarop de GGZ in Oekraïne geregeld is. Wie diagnosticeert daar? Schrijven ze snel medicatie voor? Zitten er verschillen in de manier van behandelen?

Uiteindelijk vindt Corma de verschillen erg meevallen. “Julia doet heel veel dingen hetzelfde als wij. Daarom matcht zij goed met onze organisatie. Maar dat kan ook liggen aan het type persoon of de opleiding die zij gedaan heeft. Ze past zich makkelijk aan.”

Er zit wel een groot verschil in de manier van zorg organiseren. Corma: “Wij zijn heel erg gestructureerd en georganiseerd.” Intakeverslagen, zorgovereenkomsten, samenwerkingen met veel verschillende partijen, afspraken.. Dat blijft lastig voor Julia. En daar komen dan nog de technische uitdagingen bij; hoe rapporteer je in het systeem, wat zet je daar precies in. “Julia houdt alles gewoon heel goed bij in een schrift.”

In de manier van werken vindt Corma Julia vooruitstrevend. Ze is creatief opgeleid en dat zie je. Daarnaast behandelt Julia het hele gezin, niet het kind apart. In Nederland is dat helaas nog niet altijd de standaard manier van werken.

Julia zoekt heel rustig aansluiting bij mensen, maar ze is ook direct. “Daar was ik wel benieuwd naar”, zegt Corma. “In sommige culturen moet je dingen heel erg inpakken, Julia durft het gewoon op tafel te leggen. Maar nogmaals, dat kan ook liggen aan haar persoonlijkheid.”

Onderdeel van het team

Nu Julia een half jaar bij BOEI-Limburg werkt, kijkt Corma terug. Op de vraag wat ze graag anders had gezien of gedaan heeft Corma direct een antwoord: “Wij huren Julia in, zij is zelfstandige. Maar uiteindelijk is ze ook onderdeel van het team. Maar zo hebben we haar niet ingewerkt.” Dat geldt zowel voor praktische zaken als inloggegevens, een laptop en urenregistratie, maar ook omdat de samenwerking met Julia gezien wordt als een apart project, een soort sub-team. Maar wat is eigenlijk het verschil tussen Julia en andere Zzp’ers?

Persoonlijk had Corma de inwerkperiode achteraf ook liever anders aangepakt. “Ik had in het begin ook graag de tijd genomen om meer persoonlijk kennis te maken met Julia.” Ze zijn volgens Corma te snel in een werkmodus geschoten, terwijl ze weinig wist van Julia zelf: Sinds wanneer is ze hier, waar woont ze, wat heeft ze meegemaakt. “Dat zijn we nu nog aan het inhalen.”

Uitdagingen in de samenwerking

Natuurlijk zijn er uitdagingen verbonden aan de samenwerking met een Oekraïense (of andere anderstalige) psycholoog.

De grootste uitdaging voor Corma is de diagnostiek. Ze krijgt van Julia een vertaling van een gesprek, in niet Julia’s, maar ook niet Corma’s moedertaal, en moet op basis daarvan een diagnose stellen. De intake kost ook meer moeite. Tijdens dat gesprek zijn Corma en Julia allebei aanwezig, en moeten ze samen goed scherp krijgen wat er aan de hand is en wat voor behandeling er nodig is. Zeker als je elkaar nog niet goed kent, en nog niet zo goed weet wat je van de ander kunt verwachten, kan dat lastig zijn.

Dat zijn tegelijkertijd ook de enige twee momenten in het totale behandelproces die iets meer tijd en moeite kosten. De behandelingen doet Julia gewoon zelf. Dat maakt het proces onder aan de streep alsnog een stuk efficiënter, omdat je niet bij elke behandeling een tolk hoeft in te zetten.

Ondanks dat Julia en Corma allebei goed Engels spreken, is de taal toch een thema in hun samenwerking. “We verstaan elkaar prima. Maar sommige woorden en wat we precies bedoelen, is soms best nog lastig uit te drukken. Aan de andere kant: des te langer je werkt met elkaar, des te minder belangrijk wordt het dat je echt het goede woord gebruikt.”

Dit heeft ook effect op de rest van het team. De teamsessies waar Julia aansluit moeten bijvoorbeeld ook opeens in het Engels, dat vindt niet iedereen even prettig.

Toegevoegde waarde

Voor Corma is dit overigens allemaal geen reden om iemand niet in dienst te nemen. Bovendien is dit volgens haar de enige manier om te werken met Oekraïense gezinnen: “Je spreekt gewoon die taal niet, dus als je mensen uit Oekraïne wil behandelen zul je met iemand moeten samenwerken die die taal wel spreekt.” Ze voegt nog toe: “Ook in interactie met je cliënt. Als er iemand tussen zit heb je echt een ander soort contact dan wanneer je direct met iemand kan praten. Ik zou dat zelf als cliënt ook helemaal niet chill vinden als je de hele tijd via iemand je verhaal moet doen.” Dat geldt waarschijnlijk helemaal voor de doelgroep kinderen. “Het is veel ingewikkelder met wie je een gesprek moet voeren. Je moet je beter kunnen concentreren, beter opletten.”

Daarnaast schept het een band voor cliënten als je therapeut uit hetzelfde land komt en hetzelfde heeft meegemaakt. Als cliënten iets vertellen over hun leven kan Julia dat plaatsen en weet ze waar het over gaat. “Ik heb geen flauw idee,” zegt Corma. “Ik zou het moeten opzoeken op de kaart, waar iemand vandaan komt.”

Een andere toegevoegde waarde is het feit dat er nu vijf Oekraïense gezinnen behandeld worden bij BOEI-Limburg. De gemeente, huisarts(en) en het Rode Kruis weten dat Julia bij BOEI-Limburg werkt, dus zij verwijzen gezinnen direct naar hen door.

Tips voor GGZ-instellingen en anderstalige psychologen

Tenslotte heeft Corma nog een aantal tips, zowel voor collega GGZ-instellingen, als voor anderstalige psychologen:

“GGZ-instellingen moeten zich realiseren dat de psychologen die zich aanmelden super gemotiveerd zijn om dit te gaan doen.” Ze willen het laten slagen. Dat maakt dat ze flexibel zijn, ze zijn bereid om zich aan te passen aan hoe wij werken. Bovendien vallen de verschillen heel erg mee, zegt ze.

Daarbij is het wel belangrijk om de psychologen goed in te werken. “Neem ze goed mee in hoe bepaalde dingen werken, en waarom we dat doen. Waarom zouden ze dat niet overnemen?”

Aan psychologen wil ze ook nog een tip meegeven: Zoek zelf actief de verbinding op met het team. “Ik kan me voorstellen dat dat in het begin lastig is, omdat ze zelf nog zoekende zijn. ‘Willen ze me wel hebben op deze plek, wat is er over mij gecommuniceerd’. Julia is heel open en die gaat met mensen kletsen. Dat helpt echt.”

Olga Yavtushenko ziet mensen alle kanten op vluchten op het moment dat de oorlog uitbreekt. Naar andere delen van Oekraïne, naar familieleden in het buitenland, naar het front. In eerste instantie wil ze zelf blijven, aan het werk. Mensen hebben hulp nodig. Als Rusland na een paar weken echter de nabijgelegen Zaporizhia kerncentrale dreigt aan te vallen, wordt de angst zo sterk dat het Olga hindert in haar werk en besluit ze te vertrekken. Olga’s zoon en zijn familie wonen in Nederland en daarmee is haar komst hierheen een logische keuze. PsyGlobal sprak met deze Oekraïense gestalt therapeut in Nederland.

Kennis en ervaring

Olga komt uit Dnipro, een van de grootste steden van Oekraïne. Ze werkt als Gestalt therapeut, maar begon haar carrière als arts. Toen psychologie zich begon te ontwikkelen in Oekraïne, besefte Olga zich dat ze meer interesse had voor dit vakgebied dan voor geneeskunde. Ze haalt haar psychologie master, en volgt daarna een aantal uitgebreide trainingen aan twee Gestalttherapie-instituten, waarvan er één
het oudste instituut in Europa is met een internationaal coachingsteam. Samen met collega’s zet ze in Dnipro zelf een instituut op voor het opleiden van Gestalt therapeuten. Daar onderwijst en begeleidt ze student-psychotherapeuten en werkt ze met eigen cliënten, individueel en in groepen. De laatste jaren richt ze zich specifiek op traumaverwerking.

Naar Nederland

Met zo’n prachtig scala aan opleidingen en ervaring komt Olga aan in Nederland. Ze verwacht eigenlijk niet dat ze een baan gaat vinden. Bovendien is ze in de veronderstelling dat ze na 2 of 3 maanden wel weer naar huis kan. Ze zet zich wel onmiddellijk in als vrijwilliger bij het Rode Kruis. Ze start een steungroep voor gevluchte Oekraïense vrouwen en komt in aanraking met Olga Korol, projectmanager bij Empatia. Korol besluit Olga te helpen met haar project. “Ik was onder de indruk van de betrokkenheid, interesse en wens om dit te doen.” Een paar maanden later krijgt het project funding en krijgt Olga een contract bij PsyGlobal.

Olga werkt bewust met groepen. “Een groep is een mini-maatschappij, waarbij mensen niet alleen steun bij mij, maar ook bij elkaar vinden. Mensen zijn erg onzeker en angstig, zelfs als ze zelf op een veilige plek zijn. Er is natuurlijk social media en internet, en mensen hebben ook veel contact met familieleden en vrienden die nog in Oekraïne zijn.” Olga heeft de kennis en ervaring om een groep in zijn geheel te steunen. “Ik kan mensen de ervaring geven hun mentale toestand te reguleren, in ieder geval voor even. En die ervaring nemen ze weer mee in de rest van hun leven.”

Groepsprogramma

Na een aantal sessies met verschillende groepen (zowel vrouwen als mannen), heeft Olga een goed beeld van wat er speelt bij de Oekraïense ontheemden in Nederland. Op basis van de hulpvraag bouwt ze een programma van zes tot zeven sessies, waarbij ze met de groep verschillende onderwerpen behandelt. Eén van die onderwerpen is het verwerken van nieuws en informatie uit Oekraïne; hoe neem je deze informatie waar, hoe verwerk je het, in hoeverre versterkt het je traumatische ervaring en hoe kun je proberen dit te beperken of voorkomen. Een ander thema is thuis; iedereen die hier is gekomen kreeg te maken met het verlies van hun thuis. Hoe ga je daarmee om en hoe creëer je een nieuw thuis. Daarbij gaat het niet om een fysiek huis, maar om de connectie met nieuwe mensen, op een nieuwe plek.

Deze en andere onderwerpen zorgen ervoor dat trauma’s op een effectieve manier en met gevoel voor de deelnemers kunnen worden aangeroerd en uitgewerkt.

Contact met mensen

Behalve voor de cliënten die Olga ziet in haar steungroep is het ook voor haar persoonlijk een heftige tijd. Wat houdt haar op de been? “Contact met mensen is mijn grootste inspiratie. Het is altijd nieuw, het is altijd een verrassing.”

De mensen die Olga begeleidt komen vrijwillig naar haar toe. “Ze zoeken iets, ze hebben iets nodig. Als we ontdekken wat dat is en dat kunnen uitspreken, dat geeft veel voldoening. Het is de start van een verandering. Dat vult mij. Dat motiveert mij.”

Dit effect was vooral goed merkbaar bij de eerste groep die Olga – nog altijd – begeleidt. “Mensen waren angstig en depressief. De groepssessies resulteerde erin dat de deelnemers een baan, nieuwe vrienden en zelfs nieuwe relaties vonden. Eigenlijk is dat slechts een bijwerking, maar het is een hele existentiële bijwerking. De bijwerking van goede therapie is een gelukkig leven. Ik vind het leuk.”

Het Nederlandse systeem

Olga is erg positief over het Nederlandse zorgsysteem. “Het systeem is heel goed gebouwd en houdt met heel veel factoren rekening. Er zijn veel niveaus in de hulp die je kunt ontvangen. Ik zou graag willen dat we het in de toekomst ook zo in Oekraïne bouwen.” Het Nederlandse systeem is wel duidelijk in vredestijd gecreëerd, zegt Olga. “Het is ontworpen voor een vredig leven, waarin er, naast het sociale zekerheidsstelsel, veel middelen zijn waar iemand op kan rekenen. Er is geen rekening gehouden met de langdurige shocktoestand waar wij bijvoorbeeld in verkeren.

Oekraïense psychologen

Olga heeft een duidelijk beeld waarom het goed is om Oekraïense psychologen in te zetten voor Oekraïense ontheemden met psychische problemen in Nederland. “Trauma behandeling komt heel precies. De psyche beschermt zichzelf tegen trauma, het is heel moeilijk om mensen zo ver te krijgen zich te laten behandelen.” Onderzoek laat zien dat 25-30% van de ontheemden in Nederland psychische klachten hebben, en hoe langer de oorlog aanhoudt, hoe hoger dat percentage zal worden. Als er vervolgens ook nog een cultuur- of taalbarrière is, wordt het nog moeilijker om mensen zo ver te krijgen zich te laten behandelen. Bovendien is het bij traumaverwerking belangrijk dat de ervaring zo goed mogelijk onder woorden wordt gebracht, om zo de verwerking te starten. En dat kan eigenlijk alleen in iemands moedertaal.

Tenslotte bevinden de psychologen zich in dezelfde situatie als hun cliënt, waardoor ze zich goed kunnen inleven. En ondanks diezelfde situatie kunnen ze toch anderen hulp bieden. Olga: “Het zijn speciale mensen, want ondanks alles is het nog altijd (en bovenal) hun levensmissie om anderen te helpen. Er wordt vaak gezegd dat mensen die psychologie gaan studeren van jongs af aan altijd al ‘de psycholoog’ zijn, bijvoorbeeld binnen hun eigen familie. Ze hebben enkel nog een professionele opleiding nodig.”

Olga’s leven vandaag de dag

Het oorspronkelijke plan om slechts een maand of drie in Nederland te verblijven, is niet gerealiseerd. Olga is op dit moment al ruim 20 maanden in Nederland, en het ziet er niet naar uit dat ze snel terug kan keren naar Oekraïne. Olga heeft het, ondanks alle uitdagingen, haar missie gemaakt om Oekraïeners in Nederland te helpen. Dat doet ze via de drie groepen die ze begeleidt met haar programma en als psycholoog bij een GGZ-instelling in Zuid-Holland. Daarnaast ondersteunt ze PsyGlobal in de intervisiesessies voor Oekraïense psychologen. En tenslotte is ze druk bezig met het leren van Engels, iets waarin ze de afgelopen maanden ongelooflijke vooruitgang heeft geboekt.

Olga’s verhaal laat zien dat één persoon in de levens van vele anderen een groot verschil kan maken. Haar toewijding, empathie en professionaliteit maken haar tot een zeer waardevolle collega en een voorbeeld voor velen.

Op het moment dat de oorlog uitbreekt is Katerina met haar Nederlandse man in Nederland. Ze ziet het aantal cliënten van haar psychologie praktijk in Oekraïne in één dag met 70% afnemen. Diezelfde dag nog besluit ze om in Nederland te blijven en hier een bestaan op te bouwen. Maar dat blijkt knap lastig. “Ik heb verschillende, schijnbaar succesvolle sollicitatiegesprekken gehad. De organisaties hadden echter geen idee hoe ze mij officieel in dienst moesten nemen. Ik had op dat moment nog geen erkend diploma en kreeg alleen onbetaald vrijwilligerswerk aangeboden.”

Op dit moment werkt Katerina via PsyGlobal vier dagen per week als psycholoog bij twee GGZ-instellingen in het zuiden van Nederland. Ze vertelt over haar carrière, haar zoektocht naar een baan in Nederland en de verschillen die ze in haar privéleven en in haar werk tegenkomt.  

Een onverwacht carrière pad

Na een masteropleiding Psychologie besluit Katerina toch niet aan de slag te gaan als psycholoog. Tijdens haar studie werkt ze in PR en ze ziet goede carrièrekansen en financiële zekerheid voor zichzelf in dit werkveld. “In Oekraïne werd het beroep van psycholoog lange tijd niet als vooruitstrevend of goed betaald beschouwd. Daarom volgde ik na mijn afstuderen aan de universiteit een ander carrière pad – een pad waarin ik al ervaring had en vooruitzichten voor een snelle carrièreontwikkeling. Ik heb gekozen voor financiële onafhankelijkheid.”

Toch merkt ze dat haar hart bij de psychologie ligt. Na een aantal jaar als succesvolle PR en marketingspecialist, voelt ze dat ze voldoende zelfvertrouwen heeft opgebouwd om een carrière als psycholoog na te streven. Dit heeft uiteraard consequenties voor haar financiële situatie, maar dat is op dat moment geen probleem meer. Katerina wil nu vooral doen waar ze gelukkig van wordt. Ze volgt een opleiding tot psychotherapeut en doet de nodige praktijkervaring op bij verschillende geestelijke gezondheidsorganisaties en als onafhankelijk psycholoog. In 2017 opent ze haar eigen psychologie praktijk.

Gedijen op nieuwe grond

Als de oorlog uitbreekt en Katerina en haar man besluiten om in Nederland te blijven, sluit ze haar eigen praktijk. “Dat was een enorm verlies voor mij. In vijf jaar heb ik mijn praktijk ontwikkeld. Het was mijn levenswerk en mijn enige bron van inkomsten. Deze periode was een uitdaging. Ik raakte mijn bedrijf kwijt en had lange tijd moeite om werk te vinden.”

Ze gaat aan de slag als serveerster in een restaurant. “Dat was de enige plek waar ik werd aangenomen.” Uiteindelijk blijkt dit voor Katerina een erg waardevolle ervaring. “Door deze baan besefte ik dat ik, als een bloem, kon gedijen op nieuwe grond, en dat ik kon overleven en me kon aanpassen aan nieuwe omstandigheden.” Vanaf augustus beginnen ook de eerste uitnodigingen voor sollicitatiegesprekken als psycholoog binnen te druppelen, en in oktober 2022 tekent ze een contract bij PsyGlobal.

Toegevoegde waarde

Vanaf het moment dat ze haar eerste ‘serieuze’ werkcontract heeft getekend begint Katerina aan een groot leerproces. In eerste plaats moet ze natuurlijk de taal leren, maar ook de manier waarop de Nederlandse gezondheidszorg werkt. Pas sinds kort heeft ze het gevoel dat ze op de juiste plek is beland. Ze beseft zich nu meer en meer dat ze echt van toegevoegde waarde is als Oekraïense psycholoog in Nederland. “Ik voel het vooral sterk als ik zie dat Nederlandse professionals moeite hebben om onze Oekraïense mentaliteit of taal te begrijpen. Op die momenten besef ik de waarde en het unieke karakter van mijn aanbod op de arbeidsmarkt als Oekraïens-sprekende specialist.”

Verschillen tussen Nederland en Oekraïne

Katerina ziet veel verschillen tussen Nederland en Oekraïne, alleen al als het gaat om de manier waarop de psychologische zorg is georganiseerd. “Het geestelijke gezondheidszorgsysteem in Oekraïne is minder georganiseerd, veel kwetsbaarder en zelfs corrupt.”, vertelt ze. “Ik ben oprecht dankbaar voor hoe de Nederlandse overheid zich inzet voor het behoud van een kwalitatief hoogstaand, transparant stelsel van geestelijke gezondheidszorg, dat prioriteit geeft aan het welzijn van haar burgers. Ik beschouw de beschikbaarheid van gratis psychologische hulp voor Oekraïners in Nederland als een grote prestatie. Natuurlijk is het Nederlandse systeem, zoals elk systeem, niet feilloos. Het werkt misschien langzaam, maar het werkt wel. Ik ben getuige geweest van de vooruitgang van mijn eigen cliënten en de cliënten van mijn collega’s die gekwalificeerde hulp krijgen, waardoor hun welzijn aanzienlijk verbetert.”

Een ander groot verschil tussen Oekraïne en Nederland is volgens Katerina de mentaliteit. Ze is positief over de mentaliteit van Nederlanders. “Communicatie is eenvoudig. Nederlanders zijn erg beleefd en direct, wat ik op prijs stel. Communicatie is gebaseerd op wederzijds respect en geeft een gevoel van veiligheid en waardering.”

Wat ze wel ziet, is dat Oekraïners het gewend zijn om een meer persoonlijke relatie op te bouwen, bijvoorbeeld met collega’s. “Het is bijvoorbeeld gebruikelijk dat we na het werk samenkomen en socialiseren, waarbij we persoonlijke aspecten van ons leven delen.” Nederlanders maken volgens Katerina een duidelijk onderscheid tussen hun professionele en persoonlijke leven. “Misschien is dit wel hetgeen dat ik in Nederland het meest mis.”

“Soulfulness”

Als het gaat om het bouwen van persoonlijke relaties is de parallel met het werkveld van psycholoog snel gemaakt. “Ik merk dat mijn collega’s hier erg gefocust zijn op het werken volgens protocollen, om specifieke resultaten te bereiken.” Volgens Katerina werken Oekraïense psychologen meer ‘soulful’, met meer gevoel, waardoor er ruimte is voor spontaniteit, creativiteit en hopelijk openheid. Bovendien ziet ze een zekere afstand tussen de psycholoog en zijn of haar cliënt. Ze begrijpt waarom dat zo is, maar tegelijkertijd vindt ze het een gemiste kans. “Ik ben van mening dat het creëren en behouden van afstand tussen de psycholoog en de cliënt leidt tot het verlies van een zeer belangrijke verbinding en zo invloed heeft op de mate van vertrouwen die de cliënt heeft in de psycholoog en hun gedeelde werk. De effectiviteit van psychologisch werk hangt rechtstreeks af van hoeveel vertrouwen de cliënt in de psycholoog heeft.”

Anti-autoritair ouderschap

Zo’n 70-75% van de cliënten die Katerina in haar werk ziet, heeft psychologische problemen gerelateerd aan trauma. Vaak bestonden deze trauma’s al maar zijn ze door de oorlog extra aangewakkerd. Ze heeft veel te maken met huiselijk geweld, (alcohol-) verslaving en problematisch of anti-autoritair (of onbegrensd) ouderschap. Vooral dat laatste was volgens Katerina altijd al een probleem voor Oekraïners, en dit wordt extra zichtbaar sinds de oorlog woedt, mede door een schuldgevoel van de ouders naar het kind.

Ze werkt in haar sessies gelijktijdig met de ouders en het kind. “Ik ben ervan overtuigd dat de effectiviteit van psychologisch werk verband houdt met het veranderen van opvoedingsstijlen. Kinderen hebben niet veel nodig: Het is belangrijk dat ze zich veilig voelen tijdens de sessies, emotioneel contact hebben, betrokken zijn en spelenderwijs inzichten verwerven. De nadruk ligt vooral op het veranderen van opvoedingspatronen, waarbij ouders worden geholpen de innerlijke hulpbronnen te vinden om hun gedrag in de relatie met hun kind te veranderen. In de context van oorlog en gedwongen emigratie is het ontdekken van deze hulpbronnen voor ouders logischerwijs een uitdaging.”

Een advies voor Oekraïense collega-psychologen: Geloof in jezelf!

“Het vinden van een baan in Nederland was voor mij een resultaat van 50% geluk en 50% doorzettingsvermogen. Tijdens mijn zoektocht heb ik iedereen benaderd. Ik gaf de hoop niet op, zelfs niet toen de ene na de andere afwijzing binnen kwam.

Als ik mijn collega’s daarom iets kan aanbevelen, is het om in zichzelf en in hun kennis te geloven, niet bang te zijn om risico’s te nemen en open te staan ​​voor nieuwe kansen. En natuurlijk om voortdurend de taal, of beter nog, de talen (Engels en Nederlands) te leren.”

“Vier jaar geleden sprak ik een Iraanse meneer, mijn leeftijd, opgeleid als psycholoog en in Teheran tien jaar lang in psychiatrische klinieken gewerkt. Hij wist echt waar hij over praatte”, vertelt Baer Jonkers. Deze man was net statushouder geworden in Nederland, woonde met zijn vrouw en twee kinderen op een klein appartement in Amsterdam, en kon geen baan vinden. “Het is toch ongelofelijk dat die man daar zat, een bak ervaring, en dat hij dan niet kan werken? Terwijl er zoveel mensen zijn met dezelfde taal en cultuur die hulp nodig hebben.”

Directeur zorg en directeur bedrijfsvoering

Baer Jonkers start zijn carrière als psycholoog bij een grote GGZ-instelling. Na ongeveer 7 jaar als behandelaar laat hij zich omscholen richting manager bedrijfsvoering. “Het werk als psycholoog was te passief voor mij. Ik moest te veel stilzitten.” Via een gemeenschappelijke vriendin komt Baer begin 2022 in contact met Esther, die het idee voor PsyGlobal met hem deelt. Baer is enthousiast, stapt in, en zo kreeg PsyGlobal direct een directeur zorg (Esther) en een directeur bedrijfsvoering (Baer). Een gouden combinatie, zo blijkt.

Al vrij snel komt de focus bijna volledig te liggen op Oekraïne. Dan ontstaat ook de samenwerking met de Opora Foundation (samengebracht in het Empatia programma).

Grote ambitie voor PsyGlobal

“Over vijf jaar is PsyGlobal dé specialist op het gebied van het enerzijds vinden van anderstalige psychologen en hen anderzijds zo snel mogelijk aan het werk te krijgen bij Nederlandse GGZ instellingen”, zegt Baer. Idealiter weet PsyGlobal dan precies per nationaliteit en per situatie welke route er bewandeld moet worden om psychologen zo snel mogelijk te screenen, diploma’s te valideren etc. Voor elke nationaliteit, en voor zowel online als offline therapie.

Op die manier is PsyGlobal in staat om flexibel mee te bewegen met dat wat er in de wereld gebeurt. Of het nou gaat om een oorlog of een natuurramp, er staan psychologen klaar om mensen met psychische klachten op te vangen.

Daarnaast gelooft Baer ook heel sterk in het trainings- en intervisie programma om alle psychologen zo snel mogelijk kennis te laten maken met bijvoorbeeld de methodieken die in Nederland vaak ingezet worden: ”Je wilt dat anderstalige psychologen ondersteuning krijgen en getraind worden in behandelmethodieken die evidence-based zijn en in Nederland belangrijk zijn bij de uitvoering van het werk als psycholoog. Denk daarbij aan CGT, EMDR of SFT.”

Pionierende GGZ-instellingen

Met een database vol anderstalige psychologen lijkt de ambitie van PsyGlobal haalbaar. De uitdaging nu is om GGZ-instellingen te vinden die met anderstalige psychologen willen werken. De feedback die vaak terugkomt is dat GGZ-instellingen al zoveel aan hun hoofd hebben. Dat het werken met een anderstalige psycholoog te veel moeite kost. Dat vindt Baer erg jammer. Hij nodigt GGZ-instellingen van harte uit met hem in gesprek te gaan zodat eventuele barrières en twijfels weggenomen kunnen worden. “We merken dat, als we een Oekraïens sprekende psycholoog helpen aan een baan bij een GGZ instelling, de cliënten vanzelf komen.” Bovendien zet je je als GGZ-instelling op deze manier in voor het maatschappelijk belang. Je steekt je nek uit voor mensen in nood. En dan kies je ervoor om het niet allemaal zelf te willen doen, maar om mensen een betaalde baan te geven. Die mensen kunnen een toekomst opbouwen, sneller integreren.

Wilt u als GGZ-instelling samenwerken met een anderstalige psycholoog? Vul dan ons formulier in, dan gaan wij op zoek naar de juiste kandidaat voor uw organisatie.

Baer vertelt dat hij van de GGZ-instellingen waar al een psycholoog via PsyGlobal werkzaam is, de feedback krijgt dat ze blij verrast zijn over hoe gemakkelijk het gaat. De psychologen zijn slimme, capabele mensen, er wordt goed gecommuniceerd, en – het belangrijkste – er worden mensen geholpen. “Je bent Oekraïner, je komt in Nederland aan en dan kun je binnen de reguliere systemen aankloppen bij een psycholoog in je eigen taal. Dat vind ik heel mooi.”

Blijven verbeteren

Ondertussen gaat PsyGlobal door met het optimaliseren van het programma. Daarbij hoort ook het zorgen voor de psychologen zelf. “Psychologen vinden het fijn om zich in te zetten voor hun landgenoten, maar hebben zelf ook hun problemen of uitdagingen. Daarom organiseren we intervisie sessies, zodat ze hun ervaringen als behandelaar weer met elkaar kunnen delen.”

Ook Nederlandse psychologen kunnen een belangrijke rol spelen in de zorg voor Oekraïense en anderstalige cliënten. “Ga het gesprek aan met je manager”, zegt Baer. “Stel voor om voor een dag(deel) een anderstalige psycholoog neer te zetten binnen je organisatie. Of vraag of je – eventueel samen met een Oekraïense psycholoog – proactief een opvanglocatie mag bezoeken om te kijken of je daar kunt helpen. Zo zorg je mogelijk ook weer voor een toestroom van patiënten bij jouw GGZ-instelling.”

Leren van elkaar

Het is volgens Baer een enorme verrijking om met anderstalige psychologen samen te werken. “Je kunt zoveel leren door alleen al anderen aan het werk te zien”, zegt hij. Het besef dat de manier waarop je altijd werkt niet de enige (juiste) manier is, het gebruik van andere technieken, een ander referentiekader; het kan je allemaal zoveel brengen. Ook het leren over andere culturen is een verrijking. “Ik hoorde van de week het verhaal van een Eritreeër, die helemaal onderuitgezakt tegenover zijn huisarts zat. De huisarts dacht dat deze man ongeïnteresseerd was. Het bleek echter dat in Eritrea mensen zich soms lager positioneren dan iemand waar ze respect voor hebben. Dat doen ze juist om dat respect te uiten. Als je dat weet komen dingen in een volkomen ander perspectief.”

En hoe is het afgelopen met de Iraanse psycholoog?

Een week geleden vindt Baer per toeval het whatsapp gesprek van vier jaar geleden terug in zijn telefoon. Hij besluit de man een bericht te sturen. Hij krijgt direct een reactie, in foutloos Nederlands. De man vertelt dat hij fulltime als behandelaar in dienst is bij een Nederlandse GGZ instelling. “Dat zo iemand dan toch zijn weg heeft gevonden in het systeem en nu een fulltimebaan heeft in zijn vakgebied. Dat is toch fantastisch?”

Esther Haaijema slaakt in eerste instantie een zucht van verlichting als de GGZ-instelling waar ze werkt haar deuren sluit voor internationale cliënten. Want psychotherapie met een tolk, dat vindt ze maar niks. Tegelijkertijd beseft ze zich dat het stoppen met aanbieden van psychische hulp aan anderstalige cliënten in Nederland ook geen optie is. Het moet anders. Maar hoe?

Cultuurverschillen

Esther Haaijema is “psychotherapeut in hart en nieren”. Ze heeft veel ervaring in het behandelen van anderstalige cliënten. Vaak met een oorlogstrauma, maar ze krijgt ook veel te maken met genderproblematiek. En er zijn veel vluchtelingen en immigranten die al psychische klachten hadden voordat ze naar Nederland kwamen. De taalbarrière maakt het lastig werken, vertelt ze. Maar ook de cultuurverschillen hebben een grote impact op de therapie. “Ik heb moeite met diagnostiek. Want wat is persoonlijkheid en wat is cultuur? Wat is cultuur en wat is trauma?”

Het ontstaan van PsyGlobal

Na haar studie psychologie gaat Esther een post-doc doen gericht op ontwikkelingssamenwerking; NOHA, ‘Network on Humanitarian Action’. Hoewel ze inmiddels jarenlang praktiserend psychotherapeut is, blijft het optimaliseren voor mentale zorg voor kwetsbare groepen haar in gedachten bezighouden.

In reactie op de problemen in de zorg voor anderstaligen en de toenemende digitalisering ontstaat het idee om hier zelf iets in te gaan opzetten. Tijdens een gesprek met iemand van WarChild krijgt het programma meer vorm: Laagdrempelig en online psychologische hulp aanbieden aan expats en immigranten, door psychologen met dezelfde culturele achtergrond en moedertaal. Dat was het plan. En toen brak de oorlog in Oekraïne uit..

Andere focus

Met de komst van alle Oekraïense ontheemden naar Nederland, die direct de mogelijkheid hadden om in Nederland te werken, wordt de focus van PsyGlobal verlegd van online naar offline. “We zijn daarin heel flexibel geweest, hebben dit direct op kunnen pakken”, zegt Esther. De ambitie van het worden van een platform voor alle nationaliteiten komt iets meer op de achtergrond te staan. Daar blijven ook zeker mogelijkheden voor ontstaan en aanvragen voor binnenkomen, maar door beperkte capaciteit ligt de focus tijdelijk op Oekraïne. Met succes. “Zoveel enthousiaste psychologen meldden zich aan”, vertelt Esther. “Ze weten PsyGlobal echt te vinden.” Het niveau is bovendien heel hoog. De diploma’s die vanuit Oekraïne, maar ook uit andere landen, worden meegenomen zijn heel erg vergelijkbaar met het Nederlandse niveau.

Esther is onder de indruk van de strijdbaarheid van de psychologen. “Ze laten zich niet afschrikken door wat niet kan, maar zoeken naar wat wél kan. Ze denken in mogelijkheden. En dat doen ze in een land waar ze vaak pas net zijn komen wonen, de taal niet spreken, de weg niet kennen. Bewonderenswaardig vind ik dat.”

GGZ-instellingen meekrijgen

Het enthousiasmeren van GGZ-instellingen om een samenwerking aan te gaan met psychologen blijkt lastiger. “Vaak werken GGZ-instellingen al jaren op dezelfde manier. Door veel lagen binnen zo’n organisatie is het lastig om daar verandering in te krijgen.” Bureaucratie zit vaak in de weg. Het werkt het beste als je de juiste persoon op de juiste plek spreekt en weet te enthousiasmeren. Dan komen er processen in beweging en verandering op gang.

Die verandering probeert ze zelf ook op gang te brengen binnen de GGZ-instelling waar ze werkt. Dat doet ze door het onderwerp steeds weer op de agenda te krijgen bij interne overleggen. Volgens Esther kunnen ook andere betrokkenen hier een rol in spelen. “Als huisartsen blijven onderschrijven dat het probleem bestaat, blijft het relevant. Huisartsen en psychologen kunnen steeds blijven doorverwijzen. Oekraïense psychologen kunnen direct solliciteren bij GGZ-instellingen waar basispsychologen worden gezocht. Op die manier blijft het belang voor de inzet van anderstalige psychologen zichtbaar, en de oplossing steeds voorhanden.

Maar als ze dan ‘ja’ zeggen..

Wanneer het lukt om daadwerkelijk een anderstalige psycholoog bij een GGZ-instelling te plaatsen, is het effect groots. Enerzijds voor de psycholoog zelf. Het is helend om weer je vak uit te kunnen oefenen, anderen te helpen. Het helpt bij het verwerken van eigen, vaak traumatische, ervaringen. Maar ook het hebben van een stabiel inkomen is van groot belang.

Voor de cliënten is het een verademing om therapie te volgen in je eigen taal, met een psycholoog die – letterlijk – begrijpt waar je vandaan komt. Het brengt ook ‘lucht’ in de therapie, er is ruimte om de relatie op te zoeken. Een gedeelde achtergrond maakt ook dat er ruimte is voor chit chat, en dat er zelfs af en toe gelachen kan worden. Bij de inzet van een tolk ligt de focus meestal enkel op de oplossing.

En tenslotte is er het effect voor de GGZ-instelling. Praktisch, in de zin van het aanpakken van wachtlijsten en het ontlasten van huidig personeel, maar het werken met anderstalige psychologen brengt ook een ander referentiekader aan tafel, meer (en andere) inzichten en behandelmethodes, wat verrijkend is. Het vereist ook flexibiliteit, iets wat ook op andere vlakken van toegevoegde waarde kan zijn.

Groots was ook het effect voor twee Syrische jongetjes die al jaren aan het wachten waren op een behandeling. Via een Nederlandse GGZ-instelling konden ze online therapie volgen met een psycholoog in Libanon. Al na een paar sessies was er zoveel veranderd. De jongens kwamen uit hun schulp, konden weer lachen, begonnen te stralen.

En dan het verhaal van een Oekraïense psycholoog die lang moest wachten op de goedkeuring van haar diploma’s. Ze besloot niet af te wachten en startte een steungroep waar gevluchte vrouwen zich konden aanmelden. Ze heeft samen met een Oekraïense collega naar een locatie gezocht en een heel mooi programma opgezet. Voor veel vrouwen zijn deze sessies een plek van veiligheid en verbinding. De wilskracht die Esther onder andere bij deze psycholoog heeft gezien motiveert enorm. Ga er maar aan staan; zelf net gevlucht, geen beheersing van het Engels, laat staan van het Nederlands, familie thuis in onveiligheid en dan toch alles op alles zetten om je expertise in te kunnen zetten om je landgenoten te helpen.

Dit soort verhalen zijn er veel. En het zijn die verhalen die het belang van PsyGlobal duidelijk maken. Een platform waar anderstalige psychologen een betaalde baan kunnen vinden, zodat zij hulp kunnen bieden aan mensen met psychische klachten met dezelfde taal en cultuur. Daar gaan Esther en haar team voor.

Wil je op de hoogte blijven van het nieuws rondom PsyGlobal? Volg ons dan op LinkedIn of meld je aan voor onze nieuwsbrief. 

Vier jaar geleden kwam Irene (“getrouwd met Mulder, Nederlandser kan niet”) met haar man en vier kinderen naar Nederland, nadat ze 11 jaar met haar gezin in Oekraïne had gewoond. Via PsyGlobal kon zij als psycholoog aan de slag bij Praktijk Asgard in Ommen.

Ze vertelt over de verschillen tussen Nederland en Oekraïne en over de toegevoegde waarde van haar werk voor Oekraïense ontheemden in Nederland. “Alleen al als Oekraïens sprekende in een vreemd land kan ik zoveel voor mensen betekenen. Ik vroeg een client wat ik voor hem kon doen. Hij zei: ‘Niks, praat gewoon met mij’.”

Van Oekraïne naar Nederland naar Oekraïne en weer terug

Irene woont zeven jaar in Nederland als ze in 2008 met haar man en vier kleine kinderen naar Oekraïne vertrekt. Daar zetten ze zich in voor hulpbehoevende kinderen via de Nederlandse kerk en start Irene met haar studie psychologie. Ze hebben een geweldig leven, ze wonen in ‘haar’ stad, dicht bij haar ouders, maar toch willen ze graag (tijdelijk) terug naar Nederland. Ze willen hun kinderen ook de Nederlandse cultuur meegeven. In 2019 komen ze terug en belanden vrijwel direct in de corona pandemie. Hierdoor kan ze wel haar master Psychotherapie aan de Oekraïense universiteit vrij eenvoudig op afstand voortzetten. Daarnaast doet Irene ook een aantal aanvullende cursussen in Nederland, om ook hier wat houvast te hebben.

Schuldgevoel

En dan breekt de oorlog uit. In het begin heeft Irene veel last van een schuldgevoel omdat ze niet in Oekraïne is om te helpen. Haar eigen trauma therapeut (“Elke psycholoog moet een psycholoog hebben”) vraagt haar: ‘Wat kun je daar nu praktisch doen?’. Ze beseft zich dat ze van grotere waarde kan zijn vanuit Nederland. Ze organiseert een aantal humanitaire transporten, ze zet zich in als vertaler, ze geeft voorlichting; ze doet wat ze kan. Omdat ze haar eigen leven na een paar jaar in Nederland al voldoende op orde heeft kan ze zich 100% inzetten om anderen te helpen. Dat helpt haar schuldgevoel te verminderen.

Het contact met PsyGlobal

Op Telegram is Irene lid van een groep met Oekraïense psychologen in Nederland. Daar wordt op een dag een enquête in gedeeld die ze besluit in te vullen. Als snel daarna komen de eerste aanvragen binnen en inmiddels werkt Irene zo’n 12 uur per week bij Praktijk Asgard in Ommen. Daarnaast heeft ze een kleine eigen praktijk en werkt ze als coach bij een aantal gemeentes en de Trauma Care Company.

Irene is erg blij met PsyGlobal. Als ze vragen heeft, worden deze snel beantwoord. Irene spreekt heel goed Nederlands, maar soms zijn er toch details onduidelijk. PsyGlobal is er dan om haar te helpen. Ook de intervisie en supervisie groepen ervaart ze als prettig. “Het is een positieve club.”

Verschillen tussen Nederland en Oekraïne

Als je zo goed geïntegreerd bent in Nederland als Irene kun je vast iets vertellen over de verschillen tussen Nederland en Oekraïne. “Nederlanders zijn rechtstreeks. Als ze jou iets vragen moet je ja of nee zeggen en ze zijn niet gekwetst.” In het begin van de oorlog maakt Irene filmpjes op Youtube over de verschillen tussen Oekraïners en Nederlanders. Het uitleggen van deze verschillen helpt zowel de Oekraïners als de Nederlanders om elkaar beter te begrijpen. “Als je in Oekraïne een gesprek hebt met je juf op school, krijg je altijd op je donder. Hier wil de school een afspraak met je om je te helpen. Daar hoef je niet bang voor te zijn.”

Er zitten ook grote verschillen in het zorgsysteem. In Oekraïne kun je direct naar een psycholoog. “Je vindt iemand, je belt ‘m en je komt. En je betaalt het zelf.” Natuurlijk werkt dat in Nederland anders door de verzekering, maar dat maakt het ook complex. En dat resulteert ook direct in meer administratie. “In Oekraïne hoefde ik niet zoveel verslagen te schrijven”, zegt Irene. Dat is ook meteen lastig voor haar. “Je kunt je niet voorstellen hoe slim ik in het Oekraïens ben. Al die woorden, al die termen. Ik merk dat ik dat net mis in het Nederlands.”

Anderzijds is de manier van werken van Nederlandse psychologen anders. Een Nederlandse cliënt van Irene zei ooit tegen haar “Nederlandse psychologen zijn te Nederlands”. Volgens Irene zit ‘m dat vooral in het oplossingsgerichte. Nederlanders zijn te direct, te taakgericht. Oekraïners zijn meer relatiegericht. “Met mijn cliënten werk ik vanuit de relatie”, zegt Irene. Daar neemt ze de ruimte voor. “Ik trek bijvoorbeeld voor een sessie geen 50 minuten, maar anderhalf uur uit. […] Nu je het zegt, ik moet dat misschien wel aan Marijn* vragen, of ze daar niets op tegen heeft.”

* Marijn Willem-Snoek is de regiebehandelaar van Irene

De hulpvraag van Oekraïners in Nederland

Het behandelen van trauma’s is zonder twijfel de belangrijkste hulpvraag van Oekraïners in Nederland. “Ik heb ook traumatische ervaringen,” zegt Irene. “Elke Oekraïner, ook als je er niet woont, krijgt zoveel van de oorlog mee. Ook alle psychologen hebben daardoor traumatische ervaringen opgedaan.” Dit resulteert bij Oekraïners in veel agressie.

Maar ook het wennen in een nieuwe cultuur is lastig. Een verhuizing geeft altijd stress, maar een gedwongen migratie is natuurlijk helemaal ingrijpend.

Het omgaan met zware gevallen is voor Irene soms lastig. Het liefst zou ze mensen doorsturen naar bijvoorbeeld een psychiater, maar dat moet dan met een tolk. Of ze moet mensen doorverwijzen naar online sessies met Oekraïense collega’s in Oekraïne. Dat maakt het omslachtig.

Gelukkig kan ze zonder een multidisciplinair team al heel veel voor mensen betekenen. Alleen al door met mensen te praten. Irene vertelt over haar cliënten: Een rijk gezin uit een zwaar gebombardeerde stad in Oekraïne. Ze hebben niets meer, behalve de luxe auto waarmee ze naar Nederland zijn gekomen. “Als u er niet was geweest was ik allang onderuit gegaan.”

Een cliënt die zei: “Ik heb niemand die ik kan vertrouwen. Jij bent mijn enige houvast”

Of het meisje dat ze telefonisch kon bijstaan tijdens een paniekaanval. “Ik voel mijn cliënten heel goed aan”, zegt Irene.  

Dat geeft haar zelf ook heel veel voldoening. “Ik ben zo tevreden over mijn baan. Omdat je de resultaten ziet. Je ziet de dankbaarheid. Ik zit echt op mijn plek. Ik ben heel erg blij dat ik het doe.”

Een advies voor Oekraïense psychologen en Nederlandse GGZ instellingen: Durven!

“Ja, het kost veel energie”, zegt Irene, “maar je maakt mensen zo gelukkig.”

Oekraïense collega’s zou ze verder nog willen aanraden om te proberen minimaal (beter) Engels te leren. “Maar ook als je Engels (of Nederlands) niet perfect is, ook als je een zwaar accent hebt, het maakt niet uit. Doe het gewoon!”